Volgens mij zit het zo
Onlangs kwam er een boek uit dat Autonomie heet. Het boek is geschreven door Miriam Rasch, die allemaal prijzen en dingen heeft gewonnen voor haar eerdere boeken. Het is ook een zelfhulpboek, maar dat is een kleine knipoog volgens de auteur. Want autonomie is nou typisch zoiets wat je niet voor kunt doen, waardoor de categorie zelfhulp misschien wel onmogelijk lijkt voor dit fenomeen.
Ik vond het een aardig boek omdat, zoals u misschien weet, lieve lezer, ik zelf al meer dan vier jaar geïnteresseerd ben (of: onderzoek doe naar) autonomie. Ik ben zélf ook een boek aan het schrijven met dezelfde titel, omdat ik vind dat autonomie belangrijk is, verkeerd wordt gebruikt en een beter gebruik beter is voor de wereld. En omdat het ook wel eens leuk is om jaren lang iets moeilijks uit te pluizen.
Vorige week was ik met twee vrienden in Rotterdam toeschouwer bij een interview met de schrijfster van het boek, in een krakend zaaltje met schilderijen van mannen met kragen en kapseltjes om ons heen. De interviewer hoopte, onder andere, na een uur aan vragen stellen, wat nu precies de definitie van autonomie is en de schrijfster kwam tot ‘een betekenisvolle relatie aangaan met de wereld’. Daar zit wat mij betreft wat in, maar is niet heel praktisch. Zeker niet voor een zelfhulpboek. Want wát voor relatie dan? En hoe? En waarom?
Die vragen hoeven niet te worden beantwoord, vanwege de eerder genoemde (en valide) reden dat je autonomie niet kunt uitleggen. Jean-Paul Sartre schreef over authenticiteit met dezelfde handicap: je kunt authenticiteit niet uitgelegd krijgen want dan ben je zelf niet meer authentiek. Dit is ook waarom dat hersenloze gewauwel over ‘in je eigen kracht staan’ zo knaagt: als zo’n glazige blik van een Instagramcoach je doet overtuigen dat je het even helemaal op je eigen manier moet gaan aanpakken, dan pak je het dus helemaal niet op je eigen manier aan.
Tijdens het interview in het zaaltje in Rotterdam zette ik het voor mezelf nog eens op een rijtje. Mijn definitie van autonomie heb ik zo klein mogelijk gemaakt, zodat het een heuristiek wordt: het hoeft niet exact te kloppen, als je er maar wat aan hebt. Of, zoals Bas Haring schrijft:
Het gaat me niet om de waarheid van de details, maar om de hoofdlijnen van de ideeën.
Ik zie het zo:
Vrijheid is het aantal opties dat je hebt in je leven. Dat aantal kun je zelf verhogen door dingen te doen (zoals je best) en te laten (iets wat Rasch simpelweg weigering noemt en wat volgens mij nu absoluut essentieel is), en die kunnen worden verhoogd door andere mensen (bijvoorbeeld door een rijk sociaal netwerk) en je omgeving (bijvoorbeeld door te wonen in een democratie of een rijk land). Niemand heeft evenveel vrijheden. En volgens mij is meer vrijheid bijna nooit beter.
Autonomie is de manier waarop je zelf kiest uit die opties. Het streven is volgens mij daarom ook niet vrijheid an sich, maar er zo goed mogelijk achter komen hoe (en wat) je het beste kunt kiezen. Dat kan bijvoorbeeld door deugden, je waarden en normen te onderzoeken en daar naar te handelen.
Verantwoordelijkheid is dat wat volgt als je zelf hebt gekozen. Je kunt trouwens ook verantwoordelijk zijn voor dingen die je niet zelf kiest, of geen verantwoordelijkheid nemen voor iets wat je wel zelf hebt gekozen. Maar de beste verantwoordelijkheid komt nadat je zelf iets koos.
Als die verantwoordelijkheid volgt uit iets dat je zelf hebt gekozen, dan geeft dat betekenis aan je leven. Dan heb je het medicijn tegen het blind streven naar alleen maar meer vrijheden. Het gaat immers niet om het aantal opties, maar dát je kiest (niet per se wát je kiest) en dat je wat gaat doen met je leven.
Althans, volgens mij dan.
**